1- REHABİLİTASYONUN AMACI VE KAPSAMI:
1.1– AMAÇ
Orman varlığı açısından yetersiz olan ülkemizde, orman amenajman planı verilerine göre mevcut orman varlığının yaklaşık yarısı bozuk orman karakterindedir.
Özellikle son yıllarda Ülkemizin ekonomik ve sosyal yapısında meydana gelen gelişmeler, kırsal alanlardan şehirlere yoğun göç yaşanması, ormanlar üzerindeki baskıyı azaltmış, sonuçta ormanların yapılarında iyileşmeler başlamıştır. Bozuk ormanlar lehine olan bu gelişmeler sonucu, uygun sahalarda rehabilitasyon çalışması yapma imkanı doğmuştur.
Rehabilitasyon çalışmaları ile;
Ekosistemin verim gücünden ve mevcut biyolojik birikimden yararlanılarak, bozuk orman alanları, daha kısa sürede ve ekonomik şekilde, tesis amacına uygun fonksiyonları gerçekleştirebilecek kuruluşta ormanlara dönüştürülecek,
Bozuk orman alanlarında;tam alanda diri örtünün temizlenerek ibreli türlerle yapılan mono kültür ağaçlandırmalar yerine, doğa ve çevre bilinciyle var olan ekosistem geliştirilerek, binlerce yıldır ortama uyum sağlamış mevcut flora ve fauna zenginliği ile biyolojik çeşitlilik korunarak genetik kirlenmeye karşı önlem alınacak,
Bozuk orman alanları kısa sürede ve ekonomik şekilde verimli ormana dönüştürülerek ülke ekonomisine katkı ve orman köylülerine iş imkanı sağlanacak,
Sadece odun üretimi anlayışına dayalı ormancılık yerine, ormandan beklenen ekolojik, ekonomik ve sosyal fonksiyonlar ile doğa ve çevre bilinci geliştirilecektir.
1.2- KAPSAM
Bozuk orman alanlarında, doğal gençleştirme ve silvikültürel bakım uygulamaları ile rehabilite imkanı bulunmayan ibreli, yapraklı ve karışık alanlar ile içerisindeki boşluklar bu tamim esaslarına göre rehabilitasyon çalışmalarına konu edilecektir.
2- REHABİLİTASYON ÇALIŞMALARININ PLANLANMASININ ANA PRENSİPLERİ
2.1- REHABİLİTASYONA KONU OLACAK SAHALARIN SEÇİMİ
İbreli, yapraklı ve karışık bozuk orman alanlarından; orman örtüsü aşırı derecede tahrip edilmiş, toprak yapısı bozulmuş veya bozulmaya yüz tutmuş, doğal olarak kendilerini yenileyebilme imkanı kalmayan ve yetişme muhiti şartlarının uygun olduğu sahalardan;
a- Üretim ödenekleri ile rehabilite edilemeyecek sürgün verme yeteneğinde olan bozuk yapraklı orman sahaları,
b- Mevcut fertlerin büyük ölçüde korunarak boşlukların ekim ve/veya dikim yoluyla tamamlanabileceği bozuk ibreli orman alanları,
c- a ve b maddelerindeki ormanların birlikte bulunduğu sahalar, rehabilitasyon çalışmalarına konu edilecektir.
2.2- ORMAN-HALK İLİŞKİLERİNİN DÜZENLENMESİ
Rehabilitasyon çalışmalarının yapılacağı sahalar genellikle aşırı faydalanma ve otlatmaya açık sahalar olduğundan, yöre halkının katılımı ile desteğinin alınması için;
a- Yöre halkının istediği, başarı ihtimali yüksek sahalara öncelik verilerek, katılımcı yaklaşımla olumlu örnekler oluşturulması,
b- Orman ve arazi kadastrosu yapılmış, mülkiyet sorunu bulunmayan veya en az sorunlu sahalara öncelik verilmesi,
c Sosyo-ekonomik yönden problemli sahalarda; yerel imkanlar, her türlü hibe ve kredi ile yöre halkının desteklenmesine yer verilmesi,
d- Rehabilitasyon çalışmaları yerel yönetimlere ve sivil toplum örgütlerine anlatılarak desteklerinin alınması,
e- Halkın odun ve odun dışı orman ürünlerine olan ihtiyacını karşılamak için odun ve odun dışı ürün veren orman ağacı türleri ile ekim veya dikim yapılması,
f- Çalışma alanlarında mera ve su yolları kapatılmayarak yeterli ve uygun geçiş yerleri bırakılması, sağlanmalıdır.
2.3- REHABİLİTASYON UYGULAMA PROJELERİNİN DÜZENLENMESİ
Rehabilitasyon Uygulama Projeleri, 4125 sayılı tamim esaslarına uygun olarak Ek: 3’de bulunan “Rehabilitasyon Proje Diz pozisyonu”na göre düzenlenecektir.
3- REHABİLİTASYON ÇALIŞMALARI
3.1- ARAZİ HAZIRLIĞI
3.1.1- İç Taksimat Şebekesinin Araziye Uygulanması
Projesinde yer alan ve yapılması planlanan yol ve tesisler öncelikle yapılacaktır. Bölme-bölmecik sınırları arazide işaretlenerek çalışmalara başlanacaktır.
3.1.2- Diri Örtü Temizliği
Rehabilitasyon çalışmalarında sahadaki diri örtünün muhafazası esas olmakla birlikte, yapılacak çalışmaların özelliğine göre diri örtü temizliği, 8. nolu ağaçlandırma tamiminin 3.3 bölümündeki esaslara uygun olarak yapılabilecektir.
Saha içerisindeki mevcut fertlerden, istikbal vaat etmeyenler ile ekim veya dikim yolu ile getirilecek gençliklerin gelişmesine engel olacak fertler budanacak veya sahadan uzaklaştırılacaktır. Ancak, ardıç türleri kesinlikle muhafaza edilecektir.
Yangın kültürü yapılacak tohum ekim sahaları haricinde diri ve ölü örtü yakılmayacaktır.
Dere içi vejetasyon olduğu gibi muhafaza edilecek, buralarda sadece ıslah ve aşılama yapılacaktır.
3.1.3- Toprak İşlemenin Amacı ve Genel Prensipleri
Saha içerisindeki boşlukların doldurulması amacıyla, uygun olan yerlerde makine ile tam alanda ve şeritler halinde, diğer yerlerde işçi ile, devamlı teras, kesik teras veya ocaklar halinde toprak işlemesi yapılacaktır. Toprak işleme şekli; sahanın iklim ve toprak özellikleri ile ekilecek tohum veya dikilecek fidan türü dikkate alınarak belirlenecektir.
Toprak işleme sırasında istikbal vadeden fertler ile muhafazası gereken türlere zarar verilmeyecektir.
Karstik sahalardaki bozuk sedir, göknar ve ardıç alanlarında çimlenme ortamı uygun ise doğrudan karpelli sedir tohumu ekilecektir. Yeterli toprak derinliğinin bulunduğu ve yabanlaşmış kısımlar, makineli veya insan gücü ile toprak işlendikten sonra ekim veya dikime konu edilecektir.
3.2- İMAR-İHYA ÇALIŞMALARI
3.2.1- Canlandırma Kesimi
Yapraklı ve ibreli yapraklı karışık bozuk orman alanlarında, sürgün verme özelliğine sahip yapraklı türler, vejetasyon dönemi dışında kök boğazının altından kesilerek sürgün vermeleri sağlanacaktır. Canlandırma kesimleri; dejenere olmuş, büyüme enerjilerini kaybetmiş çalılaşmış fertlere uygulanacaktır. Saha içerisinde açığa çıkmış kökler ile dip kütükler zedelenerek sürgün vermeye tahrik edilecektir. Kesimlerde uygun ekipman kullanılacaktır.
Ekonomik değeri bulunan, gelişme dinamiğine sahip ve çalılaşmamış normal fertler korunacaktır.
3.2.2- Aşılama
Yöre halkına gelir temin etmek amacıyla, rehabilitasyon alanlarında doğal olarak bulunan ceviz, badem, ahlat, menengiç, harnup, kestane, yabani zeytin, yaban mersini… gibi, türlerin bir kısım fertleri aşılanacaktır. Aşılanacak türlerin seçiminde yetişme muhiti özellikleri ile yöre halkının istekleri ve ekonomik fayda analizleri dikkate alınacaktır. Aşılama metodu türün özelliğine göre seçilecektir.
Aşılanacak fertlerin çevresinde gelişmeyi önleyici süceyrat bulunması halinde kesilerek uzaklaştırılacak, aşılama yapılacak türün kökünde birden fazla gövde mevcut ise en iyileri bırakılarak diğerleri kesilecektir.
Yetişme muhiti uygun olup da sahada bulunmayan türler ekim veya dikim yoluyla yetiştirilerek zamanı gelince aşılanacaktır.
Aşılamada kullanılacak göz veya kalemler ekonomik oldukları tespit edilmiş fertlerden temin edilecektir. Aşılama çalışmaları usta aşıcılara yaptırılacak, Tarım ve Köy işleri Bakanlığı teşkilatı ile işbirliği yapılacaktır.
Aşılı fidan kullanılması halinde fidanlar ruhsatlı fidanlıklardan temin edilecektir.
3.3- TOHUM EKİMİ ÇALIŞMALARI
3.3.1- Doğal Yolla Tohumlama
Saha içerisinde yeterli tohum ağacı bulunması halinde bol tohum yılları tespit edilerek tabii tohumlamadan azami derecede istifade edilecek, gerektiğinde toprak işlemesi yapılarak çimlenme ortamı oluşturulacaktır.
3.3.2- Tohum Ekimi
Toprak işlemesi yapılmış teras veya ocaklar ile şeritlerde, iri taneli tohumlar ekim çapası kullanılarak ocaklar veya sıralar halinde, küçük taneli tohumlar serpme metoduyla ekilecektir.
Toprak işleme imkanı bulunmayan veya gerek duyulmayan alanlarda ise serpme yoluyla ekim yapılacaktır. Tohum ekim zamanı doğal tohum döküm zamanıyla uyumlu olacaktır. Ekilecek tohumların sahaya homojen dağılımını temin amacıyla gerekli tedbirler alınacaktır.
Kullanılacak tohumlar tohum transfer rejyonlaması dikkate alınarak uygun tohum bahçeleri veya meşcerelerinden yoksa civar ormanlardaki kaliteli fertlerden temin edilecektir. Tohumlar ihtiyaç halinde zararlılara karşı ilaçlanacaktır.
3.4- DİKİM ÇALIŞMALARI
Dikim çalışmaları “8. no. lu Ağaçlandırma Tamiminin 3.7 ” bölümünde belirtilen esaslara göre yapılacaktır. Fidanlar rehabilitasyonun amacına uygun aralık-mesafelerde dikilecektir. Işık istekleri yüksek olan türlere ait fidanlar sahada bulunan fertlerin baskısından etkilenmeyecek mesafelere dikilecektir. İlk yıllarda siper ihtiyacı duyan türler ise yaşlı fertlerin siperinden en iyi istifade edecek şartlarda dikilecektir.
Aşılı fidanların dikiminde ise toprak ve su şartlarının uygun olduğu yerler tercih edilerek, en kısa zamanda ekonomik fayda sağlanması hedeflenecektir.
3.5- BAKIM ÇALIŞMALARI
3.5.1- Ekim ve Dikim Alanlarında Bakım
Serpme suretiyle ekilerek çimlenme ile elde edilen gençliklerde boğulma tehlikesi bulunması halinde ikinci yıldan itibaren sürgün kontrolü, boy farklılaşması başlayan gençlik alanlarında ise seyreltme ve aralık-mesafe verme çalışmaları yapılacaktır.
Teraslar üzerinde ekim yapılan alanlarda ot alma-çapa, sürgün kontrolü, fidan etrafında 50-60 cm yarıçaplı bir alanda yapılacaktır. İbreli türlerde boy farklılaşması oluşup dominant fertler ortaya çıkınca tekleme yapılacaktır.
Dikim yapılan alanlarda bakım çalışmaları “8 nolu Ağaçlandırma Tamiminin 3.8 bölümünde” belirtilen esaslara göre yapılacaktır.
3.5.2- Aşı Yapılan Alanlarda Bakım
Birinci yıl aşıların tuttuğu anlaşıldıktan sonra sargılar açılarak, anaçlardan çıkan yabani sürgünler kesilecektir. Aşı sürgünleri rüzgar veya kar kırmasına karşı destek çubuklarına fazla sıkıştırılmadan bağlanacaktır.
İkinci yıl tepe kesimi, göz budaması, sürgün kontrolü ve benzeri çalışmalar yapılacaktır.
Sonraki yıllarda tekniğine uygun budama yapılacaktır.
3.5.3- Koruma
Koruma öncelikle mevcut görevlilere yoksa Köy Tüzel Kişiliklerine yaptırılacaktır. Gerek duyulan yerlerde dikenli tel çit ihatası yapılacaktır.
4- EROZYON KONTROLU TEDBİRLERİ
Rehabilitasyon sahalarında erozyon durumu incelenerek erozyon kontrolü çalışmalarına konu edilebilecek kısımlar bulunması halinde, projelendirme ve uygulamalar, 14 no’lu “Erozyon Kontrolü Uygulamalarında Dikkate Alınacak Hususlar” tamimindeki esaslara göre yapılacaktır.
Yüzey erozyonu tedbirleri ile oyuntu erozyonunun önlenebileceği alanlarda ayrıca oyuntu erozyonu tedbirleri önerilmeyecek tir.
5- REHABİLİTASYON ÇALIŞMALARI İLE İLGİLİ DİĞER KONULAR
Rehabilitasyon sahalarında yapılan çalışmalar kombine ve doğaya yakın uygulamalar olduğundan lokal özellikler önem taşımaktadır. Yetişme muhiti özelliklerinin tespiti, çalışmaların takibi, sonuçların değerlendirilmesi ve edinilen deneyimlerin geleceğe aktarılması gayesiyle her proje sahası için “Teknik Gözlem Defteri” tutulacaktır.
Yıl sonu kesin sonuçlara göre düzenlenecek olan “Rehabilitasyon Uygulama İzleme Kesin sonuç Cetveli (Ek:2) takip eden yılın ocak ayı içerisinde Merkeze gönderilecektir.
